Screeningsinstrumenten volwassenen

Ondervoeding moet tijdig worden gesignaleerd voor een snelle en adequate behandeling. Hiervoor zijn verschillende screeningsinstrumenten ontwikkeld.

Sommige zijn voor specifieke doelgroepen ontwikkeld, andere zijn breed inzetbaar. In de diverse screeningsinstrumenten is niet altijd rekening gehouden met aangepaste afkapwaarden voor de BMI bij specifieke patiëntgroepen, zoals ouderen.

Bij middelhoog risico op ondervoeding

Wijst de uitslag van de screening op een middelhoog risico op ondervoeding? Handel dan als volgt:

  • herhaal de screening over 1 tot 2 maanden
  • informeer over het gebruik van een goede voeding bij de diëtist.  (Mantel)zorgers kunnen dit ook doen
  • ga na of aanwezige belemmerende factoren zijn op te lossen. Denk aan pijn, gebitsproblemen, eenzaamheid of onvermogen zelfstandig boodschappen te doen of maaltijden te bereiden

Bij hoog risico op ondervoeding

Wijst de uitslag van de screening op een hoog risico op ondervoeding? Ga dan naar een diëtist, daar kunt u en verwijzing voor krijgen. De diëtist kan met aanvullend onderzoek vaststellen of er inderdaad sprake is van ondervoeding. In dat geval start zij een dieetbehandeling.

In het schema ‘Inschatting risico op ondervoeding en start dieetbehandeling’ (pdf, 141KB) is het zorgpad stapsgewijs uitgewerkt.

Lees over de Toolkit Stuurgroep Ondervoeding op hun website.

Screeningsinstrumenten volwassenen


De MUST (Malnutrition Universal Screening Tool) is een gevalideerd screeningsinstrument ontwikkeld door BAPEN, een Britse organisatie die zich inzet voor de herkenning van ondervoeding. U kunt de MUST digitaal invullen. Hieronder vindt u uitleg over de te nemen stappen.

Uitleg

Stap 1: bereken de Body Mass Index

BMI
score
>20
0
18,5 - 20
1
<18,5
2

Stap 2: beoordeel het gewichtsverloop in de laatste 3-6 maanden


Gewichtsverlies
score
<5%
0
5 - 10%
1
>10%
2

Stap 3: onderken het effect van acuut ziek zijn op de voedingsinname

Is de patiënt ernstig ziek en is er (kans op) >5 dagen (vrijwel) geen voedselinname
score
ja
2
nee
0

Tel de score op en bepaal het risico

  • score 0: laag risico op ondervoeding
  • score 1: middelhoog risico op ondervoeding
  • score ≥ 2: hoog risico op ondervoeding, vraag een verwijzing aan voor de diëtist

Toelichting

Stap 1

  • de BMI geeft inzicht in het lichaamsgewicht ten opzichte van de lengte
  • de BMI wordt berekend door: gewicht gedeeld door lengte in het kwadraat (kg/m2)
  • gebruik de BMI-meter van het Voedingscentrum

Stap 2

  • ongewenst gewichtsverlies in de laatste 3-6 maanden kan duiden op een verslechterde voedingstoestand. De mate van gewichtsverlies wordt berekend door het gewichtsverlies (gebruikelijk gewicht 3-6 maanden geleden min actueel gewicht) gedeeld door gebruikelijk gewicht 3-6 maanden geleden. U kunt ook de volgende tabel (pdf, 532KB)  over gewichtsverlies van Bapen bekijken 

Stap 3

  • door ziekte kan de voedingsinname verlaagd zijn, waardoor er een risico bestaat op ondervoeding. Wordt er wel gegeten, maar minder dan normaal, dan is de score 0
  • een score op stap 3 zal vrijwel uitsluitend voorkomen tijdens ziekenhuisopname


Bron: Copyright © 2015 - 2017 BAPEN

De SNAQ (Short Nutritional Assessment Questionnaire) is ontwikkeld en gevalideerd door de Vrije Universiteit in Amsterdam. Dit instrument is bedoeld voor gebruik bij opname in het ziekenhuis. Het bestaat uit 3 vragen. Daarmee kan snel en eenvoudig het risico op ondervoeding worden ingeschat.

Bekijk het SNAQ formulier (pdf, 57KB) van de Stuurgroep ondervoeding en vul deze in. Hieronder vindt u de uitleg over de te nemen stappen.

Uitleg

Stap 1: vul onderstaande vragen in over afvallen

Bent u onbedoeld afgevallen?
score
meer dan 6 kg in de laatste 6 maanden
3
meer dan 3 kg in de afgelopen maand
2

Stap 2: vul onderstaande vragen in over verminderde eetlust

Had u de afgelopen maand een verminderde eetlust?
score
ja
1
nee
0

Stap 3: vul onderstaande vragen in over drink of sondevoeding

Heeft u de afgelopen maand drinkvoeding of sondevoeding gebruikt?
score
ja
1
nee
0

Tel de score op en bepaal het risico

  • score 0 of 1: laag risico op ondervoeding
  • score 2: middelhoog risico op ondervoeding
  • score 3: hoog risico op ondervoeding, verwijs naar de diëtist

Toelichting

Stap 1,2 en 3

  • beide vragen moeten afzonderlijk van elkaar worden beantwoord en tellen beide mee voor de eindscore.


Bron: Copyright 2017 Stuurgroep ondervoeding.

De SNAQRC (Short Nutritional Assessment Questionnaire for Residential Care) is ontwikkeld en gevalideerd door de Vrije Universiteit in Amsterdam. Dit instrument is bedoeld om ondervoeding in verzorgings- en verpleeghuizen op te sporen. De methode werkt met een stoplicht score. Download het SNAQRC screeningsinstrument (pdf, 552KB) van de Stuurgroep ondervoeding en vul deze in. Hieronder vindt u een uitleg over de te nemen stappen.

Uitleg

Stap 1: vul onderstaande vragen over afvallen en de eetlust in

Bent u onbedoeld afgevallen?
score
>6 kg in de laatste 6 maanden
Rood
>3 kg in de afgelopen maand
Rood
nee
Groen

 

Hebt u hulp van een ander nodig bij het eten?
score
ja
Oranje
nee
Groen

 

Had u de afgelopen maand een verminderde eetlust?
score
ja
Oranje
nee
Groen

Stap 2: bereken de Body Mass Index (BMI)

Bereken de Body Mass Index (BMI)
score
<20
Rood
20 - 22
Oranje
22 - 28
Groen
>28 (overgewicht)
-

Tel de score op en bepaal het risico

  • score groen: laag risico op ondervoeding
  • score oranje: middelhoog risico op ondervoeding
  • score rood: hoog risico op ondervoeding, verwijs naar de diëtist

Let op: 2x oranje is rood


Bron: Copyright 2017 Stuurgroep ondervoeding.

De SNAQ65+ is een gevalideerd screeningsinstrument voor zelfstandig wonende ouderen ontwikkeld door de Vrije Universiteit in Amsterdam. Dit instrument is met name bedoeld voor signalering van ondervoeding in de thuissituatie of revalidatiecentra. De screening kan worden uitgevoerd door de huisarts(assistent) of praktijkondersteuner en door de thuiszorg. De methode werkt met een stoplichtscore.

Vul het SNAQ65 formulier (pdf, 700KB) van de Stuurgroep ondervoeding in. Hieronder vindt u een instructievideo, uitleg en toelichting over de te nemen stappen.

Instructievideo

Bekijk de instructievideo instructievideo SNAQ65+

Uitleg

Stap 1: gewichtsverlies in

Gewichtsverlies in afgelopen 6 maanden
score
<4 kg
Groen
>4 kg
Rood

Stap 2: de bovenarmomtrek

Bovenarmomtrek
score
>25 cm
Groen
<25 cm
Rood



Werkwijze

  • houd de linker bovenarm in een hoek van 90 graden met de handpalm naar binnen
  • bepaal het midden tussen de voelbare knobbel op de top van het schouderblad en het onderste punt van de elleboog
  • meet de armomtrek op het midden van de bovenarm met de arm ontspannen langs het lichaam

Stap 3: eetlust en functionaliteit

Eetlust en functionaliteit
score
Goede eetlust
Groen
Weinig eetlust
Oranje
Goede functionaliteit
Groen
Verminderde functionaliteit
Oranje
Weinig eetlust én verminderde functionaliteit
Rood

Tel de score op en bepaal het risico

  • score groen: Laag risico op ondervoeding
  • score oranje: Matig risico op ondervoeding
  • score rood Hoog risico op ondervoeding, verwijs naar de diëtist

Toelichting

Stap 1

  • als bij gewichtsverlies rood wordt gescoord, is het risico op ondervoeding direct bekend. De andere vragen kunnen de eindscore niet meer beïnvloeden.

Stap 2

  • bij de SNAQ65+ wordt gebruik gemaakt van de omtrek van de bovenarm in plaats van de BMI. Uit onderzoek van de Vrije Universiteit is gebleken dat dit een goede vervanger is voor de BMI. Bovendien is de omtrek van de bovenarm in de thuissituatie vaak makkelijker te meten. Er wordt geadviseerd de bovenarmomtrek te meten van de niet dominante arm, meestal is dit de linker arm.

Stap 3

De functionaliteit kan worden wordt bepaald met de volgende vragen:

  • indien u kunt lopen geldt de volgende vraag:
    • kunt u een trap van 15 treden op en af lopen zonder te rusten?
  • indien u geen trap meer loopt geldt de volgende vraag:
    • kunt u 5 minuten buiten lopen zonder te rusten?
  • indien u rolstoelafhankelijk bent geldt de volgende vraag:
    • kunt u de rolstoel 5 minuten aanduwen zonder te rusten?


Bron: Copyright 2017 Stuurgroep ondervoeding.

De voedingstoestandmeter is een screeningsinstrument van de Stuurgroep ondervoeding. Deze is te gebruiken in de thuissituatie of op de polikliniek. Het risico op ondervoeding wordt ingeschat aan de hand van gewichtsverlies en BMI.

Bekijk hier de voedingstoestandmeter (pdf, 588KB) van de Stuurgroep ondervoeding en vul deze in. Hieronder volgt een uitleg over de te nemen stappen.

Uitleg

Stap 1: vul onderstaande vragen over afvallen in.

Bent u onbedoeld afgevallen?

> 5% in de laatste maand
ja/nee
10% in de laatste 6 maanden
ja/nee

Stap 2: bereken de BMI

Bereken de Body Mass Index (BMI)

65 jaar of jonger: <18,5 kg/m2
ja/nee
66 jaar en ouder <20 kg/m2
ja/nee

Beoordeel de score en bepaal het risico

  • wordt minimaal 1 vraag met ja beantwoord? Dan is er risico op ondervoeding en wordt verwijzing naar de diëtist aanbevolen.


Bron: Copyright 2017 Stuurgroep ondervoeding.

De MNA© (Mini Nutritional Assessment) is een gevalideerd instrument voor ouderen van 65 jaar en ouder binnen alle gebieden van de gezondheidszorg. Het instrument is ontwikkeld door Nestlé Health Science en bestaat uit 2 delen. Het eerste deel is bestemd voor screening. Dit deel wordt ook aangeduid als MNA SF© (Short Form). Is er volgens deze screening risico op ondervoeding? Dan wordt geadviseerd het tweede gedeelte ook in te vullen. Met de aanvullende vragen kan de diagnose ondervoeding worden gesteld. Dit tweede gedeelte, de MNA©, vindt u op onze pagina 'Voedingstoestand bepalen'.

Toelichting

Vul het volgende document in: MNA SF© (pdf, 100KB) en noteer de afzonderlijke scores.

Tel de score op en bepaal het risico

  • 12 punten of meer: normale voedingstoestand
  • 8 - 11 punten: er is risico op ondervoeding, vul het onderdeel onderzoek van de MNA© in
  • 7 punten of minder: cliënt is ondervoed, verwijs naar de diëtist

De PG-SGA SF© is gevalideerd voor oncologiepatiënten, maar is ook goed in te zetten bij patiënten met andere chronische aandoeningen. Het instrument bestaat uit 2 delen. Het eerste deel is bestemd voor screening. Dit deel vult u bij voorkeur zelf in. Dit deel wordt ook aangeduid als PG-SGA SF©. Is er volgens deze screening risico op ondervoeding? Dan wordt verwijzing naar de diëtist geadviseerd voor het invullen van het tweede gedeelte. Met de aanvullende vragen kan de diagnose ondervoeding worden gesteld.

Vul de eerste pagina (tabel 1 tot en met 4) van de PG-SGA© in om de short form screening te doen.

  • neem indien bekend het % gewichtsverlies over de afgelopen maand en bepaal de score
  • is gewichtsverlies over 1 maand niet bekend? Gebruik dan het % gewichtsverlies over de afgelopen 6 maanden en bepaal de score    
  • tel de scores van de tabellen 1 tot en met 4 op en bepaal het risico

Vul hier de PG-SGA SF© in.

Op de website ‘Goed gevoed ouder worden ’ staan 2 zelftests:

  • met de test ‘hoe eet ik nu’ wordt een inschatting gemaakt hoe gezond er wordt gegeten en wat er verbeterd kan worden
  • met de test ‘ben ik ondervoed’ kan het risico op ondervoeding worden achterhaald

Zowel u als uw mantelzorger kunnen deze tests invullen.