De “Vezelkoning” van Nederland neemt afscheid
Voormalig MDL-arts prof. dr. Ben Witteman neemt afscheid als hoogleraar ‘voeding en darmgezondheid in transmurale zorg’ bij Wageningen Universiteit. An apple a day…! Daar waar bij het begin van zijn hoogleraarschap nog een vraagteken stond aan het einde van de titel van zijn inaugurale rede, prijkt nu een uitroepteken. Na 10 jaar neemt professor Ben Witteman, voormalig MDL-arts in Ziekenhuis Gelderse Vallei, afscheid als bijzonder hoogleraar ‘voeding en darmgezondheid in transmurale zorg’ bij Wageningen Universiteit. Op 22 juni zwaait hij na een indrukwekkende loopbaan als arts en hoogleraar af met het symposium “An apple a day...! Voeding als hoeksteen van de medische behandeling”. We blikken terug op ruim 25 jaar voedingszorg en -onderzoek.
MDL-arts op de fiets
In 1995 maakte Ben Witteman de overstap van het academische ziekenhuis in Nijmegen naar het perifere Ziekenhuis Gelderse Vallei, dat toen nog uit 4 locaties bestond. ‘Ik was toen de enige maag-darm-lever-arts (MDL-arts) en daarom pendelde ik elke dag met de fiets door de bossen van de ene naar de andere locatie om patiënten te bezoeken. Later konden we uitbreiden en zijn we uiteindelijk gegroeid naar een hele hechte en fijne vakgroep van 8 artsen.’
Oprichting Alliantie Voeding in de Zorg leidde tot het hoogleraarschap
Vanaf het begin was Witteman al bezig met wetenschappelijk onderzoek. In Nijmegen promoveerde hij en leerde hij Ellen Kampman kennen die nu hoogleraar voeding en ziekte en leerstoelgroephouder Humane Voeding van WUR is. ‘Ellen was geïnteresseerd in het doen van onderzoek naar patiënten van een algemeen ziekenhuis. Toen ik in Ede kwam werken, zijn we daarom gaan samenwerken op het gebied van voedingsonderzoek en zorg. In 2007 werd met de inzet en visie van Diederic Klapwijk en Frans Kok uiteindelijk de Alliantie Voeding in de Zorg opgericht en kreeg wetenschap echt een podium in Ziekenhuis Gelderse Vallei.’ Beide partijen wilden de samenwerking bestendigen en spraken over een hoogleraarschap. ‘Ik weet nog goed dat het tijdens de vergadering ter sprake kwam en dat iedereen naar mij keek, daar was ik wel verbaasd over. Uiteindelijk heb ik het kunnen doen door de steun van mijn vrouw en mijn maatschap, die mede geholpen heeft het hoogleraarschap te financieren. Ze vingen zelfs de dag die ik niet als MDL-arts kon werken in het ziekenhuis samen en voor niets op. Dat vind ik heel bijzonder.’
Witteman richtte zijn hoogleraarschap op voeding en darmgezondheid in de transmurale zorg. ‘In het begin had ik een brede focus op klinische voeding, maar ik ben mij later meer gaan specialiseren op wat voeding kan betekenen voor patiënten die chronisch ziek zijn. Mijn onderzoek was met name gericht op patiënten met darmklachten, maar ik heb ook uitstapjes gemaakt naar patiënten met reuma, kanker, of met cognitieve achteruitgang.’
Zorgpaden geven patiënten meer eigen regie
Witteman heeft landelijke bekendheid verworven met de zorgpaden voor patiënten met een chronische darmaandoening zoals het prikkelbare darmsyndroom (IBS) of Crohn of Collitis (IBD) en door zijn vele onderzoek naar de invloed van vezels op darmklachten. ‘Ik ben zelfs een keer door een collega “Vezelkoning van Nederland” genoemd.’
Het zorgpad voor patiënten met IBS was heel succesvol – patiënten gaven het een 8,4 – en we kregen landelijke bekendheid. Met dit zorgpad wilden we de patiënt zelf meer bewust maken van de aandoening en handvatten geven om meer regie te houden over de aandoening. Bij het opzetten van dit zorgpad heeft MDL-verpleegkundige Margreet Janssen een hele belangrijke rol gespeeld. Patiënten voelden zich gehoord en door de leefstijladviezen werden ze weer ‘baas in eigen buik’. Veel patiënten zaten in de spreekkamer ook op het puntje van hun stoel omdat ze aan de slag wilden met de adviezen en de patiëntenavonden in het ziekenhuis zaten altijd stampvol. De zorg werd er ook beter van: door het aanpassen van hun leefstijl voelden patiënten zich beter, hoefden ze minder medicijnen te gebruiken en hadden ze minder buikklachten waardoor ze minder vaak naar het ziekenhuis kwamen. Inmiddels is ook het IBD zorgpad van start gegaan waarin patiënten met de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa een passend leefstijladvies krijgen.
Helaas blijft het langdurig volhouden van een nieuwe leestijl lastig voor veel patiënten. Ik hoop dat daar meer aandacht voor komt, want we hebben bewezen dat het helpt.’
Bestendigen in de zorg blijft lastig
Terugkijkend is er een hoop gebeurd, maar Ben Witteman blijft ook kritisch: ‘Het goed implementeren van de wetenschappelijke kennis in de zorg blijft echt heel lastig.’ Hij noemt een paar oorzaken en oplossingen: ‘Ten eerste is er geen verdiepend of uitgebreid onderwijs op het gebied van voeding in de opleiding tot medisch specialist. Ten tweede kan het wetenschappelijk onderzoek in een perifeer ziekenhuis beter ondersteund worden. Ten derde blijft het financieren van onderzoeken in tijd en geld altijd lastig en dat is frustrerend. Ten vierde is het belangrijk om meer artsen te betrekken en enthousiast te krijgen voor onderzoek. De kunst is om te weten wie enthousiast is. De groep van enthousiastelingen mag en moet nog veel groter.’
De relatie met Wageningen universiteit koesteren
De boodschap van Ben Witteman is duidelijk: Ziekenhuis Gelderse Vallei en Wageningen Universiteit moeten hun relatie koesteren. ‘Welk algemeen ziekenhuis heeft nou een universiteit in de achtertuin? Dat is uniek! De samenwerking heeft nog een hoop mooie dingen te bieden. De kracht is dat we het samen doen, elkaar helpen en aanvullen. Vanuit de WUR weten ze goed hoe ze een onderzoek op moeten zetten en zijn er studenten beschikbaar die graag willen helpen. Vanuit het ziekenhuis weten artsen hoe het er in de praktijk aan toegaat en hoe patiënten te betrekken bij het onderzoek.’
Bovenal een gezellig ziekenhuis
In juli 2021 nam Ben Witteman afscheid als MDL-arts in Ziekenhuis Gelderse Vallei. Op zijn laatste dag werd hij benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau, een onderscheiding voor mensen die met hun bijzondere bijdrage vaak van landelijke of zelfs internationale betekenis zijn geweest. Waar hij vooral aan denkt wanneer hij terugdenkt aan het ziekenhuis: ‘De gezelligheid. Het is een ontzettend leuk ziekenhuis met fijne collega’s. Ik heb ook veel mogelijkheden gehad en het geluk dat we buren zijn van de WUR waardoor ik mijn academische carrière alsnog vorm heb kunnen geven.’ Op 22 juni gaat hij officieel met pensioen, maar stilzitten kan hij niet: ‘Het leuke is dat ik straks alleen ja hoef te zeggen tegen de dingen die ik echt leuk vind.’ Hij geeft aan in ieder geval meer tijd te willen besteden aan familie en vrienden, het bouwen van gitaren (https://benwitteman.com/) en aan het wandelen van klompenpaden (met onder andere oud-collega’s).
Nieuwsoverzicht